VESTMANNAEYJABÆR

Eldfjall á Heimaey skammt fyrir austan Helgafell, um 200 m á hæð. Eldfell myndaðist í gosinu er hófst 23. janúar 1973 og stóð til 26. júní sama ár. Talið er að heildarmagn gosefna hafi verið um 250 millj. m³. Heimaey stækkaði um 2,1 km². Eftir að gosinu lauk hófst hreinsun bæjarins og mun um 2,2 millj. m³ af gosgjalli og um 200 þús. tonn af hraungrjóti hafa verið flutt burt. Nýja hraunið og Eldfell eru um 3,2 km². Í gosinu rann hraunið yfir austurhluta bæjarins og grófust um 400 hús undir ösku og hraun en önnur 400 skemmdust að meira eða minna leyti, um 60% allra húsa bæjarins. Af mannvirkjum, sem eyðilögðust, má nefna sundlaugina og hluta af Skansinum, en svo nefndist virkið sem byggt var við höfnina eftir Tyrkjaránið 1627.

Vestmannaeyjar eru eyjaklasi út af suðurströnd Íslands, ýmist taldar 15 eða 18 eyjar og auk þess nærri 30 sker og drangar. Eyjarnar hafa allar myndast við eldsumbrot og hlaðist upp á gossprungum, sem stefna frá suðvestri til norðausturs. Frá Surtsey, sem er lengst til suðvesturs, og til Elliðaeyjar, sem er lengst til norðausturs, liggja Vestmannaeyjar á nærri því beinni línu, sem er rúmlega 31 km á lengd. Heimaey er stærsta eyjan og sú eina sem er byggð (13,4 km²). Þar er Vestmannaeyjakaupstaður. En aðrar stærstu eyjar eru Surtsey (1,9 km²), Elliðaey (0,42 km²) (einnig nefnd Ellirey), Bjarnarey (0,32 km²), Suðurey (0,20 km²), Álsey (0,25 km²), Brandur (0,1 km²), Hellisey (0,1 km²), Súlnasker (0,03 km²), Geldungur og Geirfuglasker (0,02 km²). Rétt vestur af Dalfjalli á Heimaey eru Smáeyjar, sem eru fjórar talsins og allar litlar, Hani, Hæna, Hrauney og Grasleysa.
Jarðfræðilega séð eru Vestmannaeyjar mjög ungar eða myndaðar á nútíma á máli jarðfræðinga. Vestmannaeyjasvæðið er um það bil 38 km á lengd og 29 km breitt.

Flestar eru eyjarnar sæbrattar. Margar þeirra eru með lóðréttum hömrum en grasi grónar að ofan. Á sumrin gengur sauðfé í stærstu og grösugustu eyjunum.

Mikil fugla- og eggjatekja er í Vestmannaeyjum og veiða Eyjamenn árlega mikið af fugli, mest lunda. Einnig er veitt lítils háttar af súlu og fýlunga.
Af hinum mörgu og sérstæðu náttúrufyrirbrigðum í Vestmannaeyjum er vert að geta nokkurra hinna fögru sjávarhella, sem þar er að finna. Mestur þeirra er Klettshellir í Ystakletti og má fara inn í hann á vélbáti. Kafhellir í Hænu er talinn fallegastur sjávarhella og líkja sumir Kafhelli við rómaða sjávarhella á Kaprí. Vestmannaeyjar hafa því stundum verið nefndar "Kaprí norðursins". Vestan í Stórhöfða er annar mjög fagur sjávarhellir, sem nefnist Fjósin. Þar eru miklar og stórfenglegar hamrahvelfingar. Einkum er þar fagurt við sólarlag, og slær þá sérkennilegum og undrafögrum litbrigðum á bergið og sjóinn í hellinum. Af öðrum sjávarhellum má nefna Litlhöfðahelli austan í Litlhöfða og er einnig unnt að komast í þann helli landleiðina frá Landstakksurð. Teistuhellir er í Ofanleitishamri og verður aðeins komist í hann þegar lágsjávað er og sjór er brimlaus.

Nokkrar rannsóknir hafa verið gerðar á gróðurríki Vestmannaeyja og eru 150 tegundir plantna taldar tilheyra flóru þeirra. Skordýralíf er mjög svipað og á láglendi Suðurlands og hafa verið nafngreindar um 80 skordýrategundir í Vestmannaeyjum.

Vestmannaeyjar koma við sögu á fyrstu árum Íslandsbyggðar, eða árið 875. Ingólfur Arnarson, fyrsti landnámsmaður Íslands, fann Hjörleif, fóstbróður sinn, veginn í Hjörleifshöfða, en hvorki konu hans né þræla. Hóf hann leit að þrælunum, fann þá úti í Vestmannaeyjum og drap þá alla þar. Voru eyjarnar síðan við þá kenndar, því að þeir voru Vestmenn, þ.e. Írar.

Fræðimönnum hefur þótt saga þessi ótrúleg vegna þess að heitið vestmaður var í fornum ritum aldrei notað um Íra, fólk búsett á Írlandi, keltneskrar ættar. Það var eingöngu notað um norræna menn búsetta vestan hafs, þ.e. vestan Norðursjávar á Bretlandseyjum. Er líklegra að heiti eyjanna tengist byggð slíkra manna, e.t.v. í Herjólfsdal þar sem merki hafa fundist um byggð frá því fyrir landnám Ingólfs Arnarsonar.

Dalverpi á Heimaey undir austanverðu Dalfjalli. "Herjólfur son Bárðar Bárekssonar, bróðir Hallgríms sviðbálka byggði fyrst Vestmannaeyjar og bjó í Herjólfsdal fyrir innan Ægisdyr þar sem nú er hraun brunnið", segir í Landnámabók. Talið er að byggð hafi snemma farið í auðn í Herjólfsdal vegna uppblásturs um vestanverða Heimaey.

Á árunum 1971-1981 voru gerðar umfangsmiklar og ítarlegar fornleifarannsóknir á húsarústum í Herjólfsdal, sem höfðu fyrr verið rannsakaðar lítillega árið 1924. Rannsóknir þessar hafa með óyggjandi rökum leitt í ljós, að föst byggð hefur verið í Vestmannaeyjum talsvert fyrir áður tímasett landnám á Íslandi, árið 874.

Í Herjólfsdal er Daltjörn. Hún myndast af afrennsli úr Lindinni sem var eitt besta vatnsból á Heimaey. Í Herjólfsdal halda Eyjamenn hina árlegu þjóðhátíð sína sem er að svip frábrugðin öllum öðrum hátíðahöldum á Íslandi. Þessi mannfagnaður hefur verið haldinn árlega frá aldamótum að undanteknu árinu 1914. Þjóðhátíð Vestmannaeyja var fyrst haldin árið 1874 er þjóðhátíð var haldin víða á Íslandi til að fagna nýrri stjórnarskrá og minnast 1000 ára byggðar í landinu, þar af er nafnið komið. Þetta er þriggja daga hátíð og slá Eyjamenn upp tjaldborg með sérstökum hústjöldum í Herjólfsdal og flytja búferlum í Dalinn, en mikill fjöldi aðkomufólks sækir Eyjarnar heim. Hátíðin er venjulega haldin fyrstu helgi í ágúst.