Þórbergssetur

Á er fellur undan Breiðamerkurjökli, því sem næst á miðjum Breiðamerkursandi, og er, þótt hún sé ekki nema á að giska 1500 m löng, í röð vatnsmestu fljóta á landinu. Er meðalrennsli hennar 250-300 m³/s. Um síðustu aldamót var Jökulsá enn styttri, þá var hún aðeins um 1000 m. Áður féll hún beint undan jökli í sjó fram en á seinni árum hefur orðið stórfelld breyting á þessu svæði vegna hlýnandi loftslags. Hefur myndast stórt stöðuvatn milli Breiðamerkurjökuls og jökulöldu, að mestu eftir 1950. Það er hyldjúpt, sem næst 100 m. Er vatnsbotninn langt fyrir neðan yfirborð sjávar og um flóð fellur sjór upp í það. Stórir ísjakar, sem brotnað hafa úr jöklinum, fljóta um vatnið.

Jökulsá var í röð skæðustu vatnsfalla á Suðurlandi. Hefur margt manna drukknað við að reyna að komast yfir hana. Áður var oft farið fyrir upptök árinnar á jökli ef hún reyndist óreið. Var þá þrætt á milli jökulsprungnanna um stórhættulega leið og gat ferðin tekið nokkrar klukkustundir, lengst 14 klukkustundir svo vitað sé. Miklu styttra var að fara á undirvarpi, sléttri íshellu rétt ofan við útfall árinnar úr jöklinum, sem stundum var fært. Um 1870 var hafist handa um að velja og merkja leið yfir jökulinn og var hún stikuð á hverju ári fram til 1941. Árið 1932 var tekið að ferja yfir Jökulsá en á árunum 1966-1967 var hún brúuð. Brúin er 108 m löng. Á hverju ári brýtur mjög á ströndinni framan við brúna og hefur þurft að verja hana og færa veginn ofar í landið.

Heimild: Íslandshandbókin útgáfa 1995.

Fyrir 1950 rann Jökulsá á Breiðamerkursandi beint undan jökli u.þ.b. 1½ km leið til sjávar. Síðan hefur jökullinn hörfað og sístækkandi lón myndast. Meðalrennsli árinnar er 250-300 m³/sek. og stórir ísjakar brotna af jökuljaðrinum og eru þeir á floti á vatninu. Lónið er feikidjúpt, a.m.k. 190 m. Áin styttist stöðugt vegna brimrofs og árið 1998 var hún varla meira en 500 m. Farvegur árinnar grefst stöðugt niður, þannig að það gætir sjávarfalla í lóninu. Það þýðir einfaldlega, að hlýrra vatn streymir inn í það á flóði og ísinn bráðnar mun hraðar en fyrrum. Bæði loðna og síld ganga inn í lónið og selurinn eltir ætið.

Víða má sjá æðarfugl syndandi milli jakanna. Það er ógleymanlegt að sigla með bátunum um lónið og virða fyrir sér litaskipti íssins og ótrúlegar höggmyndir náttúrunnar. Þar er rekin bátaútgerð fyrir ferðamenn og þar er lítið veitingahús. Áætlunarbifreiðar haf viðkomu við lónið á hverjum degi á sumrin, bæði í áætlun og dagsferðum tengdum Skálafellsjökli frá Höfn.

Jökulsárlón hefur verið hluti af Vatnajökulsþjóðgarði frá árinu 2017.